I-Giriş

Bu makalede, İdarelerin aşırı düşük teklif sorgulaması yaparken yaptıkları önemli hatalarından bahsedilecektir. Keza bu hatalar nedeniyle, gerçek piyasa fiyatları kapsamında teklif veren istekliler açıklama yapamamakta veya şikâyet ve itirazen şikayetlerle, ihalenin gerçekleşmesi gecikebilmektedir. 

II- Aşırı Düşük Teklif Sorgulamasında Temel İlkelere Uyulma Zorunluluğu?

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun Temel İlkeler başlıklı 5’inci maddesinde İdarelerin, ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduklarına hükmetmiştir. Bu kapsamda idareler, ihale ilanından, sözleşme imzalanıncaya kadarki ihale sürecindeki tüm işlemlerinde temel ilkeler kapsamında hareket etmek zorundadırlar. Aşırı düşük tekliflerin sorgulanması ve değerlendirilmesi de bu anlamda temel ilkelere uygun olmak zorundadır.  İsteklileri tereddütte düşürecek şekilde, aşırı düşük teklif açıklama yapmalarının engellenmesi bu anlamda; rekabeti, eşit muameleyi ve kaynakların uygun şekilde kullanılmasını da olumsuz yönde etkileyecektir. 

III- Hizmet Alımlarında Aşırı Düşük Teklif Sorgulamasında Temel İlkeler Kapsamında Ortaya Çıkan Sorunlar 

Hizmet alım ihalelerinde, aşırı düşük teklif veren isteklilerin belirlenmesi, “sınır değer hesaplaması” ile yapılabilmektedir. Bu kapsamda Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenmiş kriterler ile resmî web sitesinde yer alan modül aracılığıyla, işlem yapılabilmektedir. Ayrıca 4734 sayılı Kanun’un 38’inci maddesinde, aşırı düşük teklif veren isteklilere yapılacak sorgulamada idarelerin; verilen hizmetin ekonomik olması, seçilen teknik çözümler ve teklif sahibinin hizmetlerin temininde kullanacağı avantajlı koşullar, teklif hizmet işinin özgünlüğü, gibi hususlarda yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak, aşırı düşük tekliflerin değerlendirmesi gerektiği, bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin tekliflerinin reddedebileceği, belirlenmiştir. 

Kamu İhale Genel Tebliği’nin 79.2.1’nci maddesinde, idarelerin aşırı düşük tekliflere yönelik açıklama istek yazılarında; isteklilerin yapacakları açıklamalara esas olacak önemli teklif bileşenlerinin, bütün istekliler için aynı unsurları içerecek şekilde belirtilmesinin zorunlu olduğuna, aşırı düşük teklif açıklaması sunulması için isteklilere üç (3) iş gününden az olmamak üzere uygun bir süre verilmesine yönelik düzenleme yapılmıştır.   Ancak, yargı ve Kamu İhale Kurulu kararlarına yansıyan uyuşmazlıklardan, idarelerin kendilerine tanınan takdir yetkisini, ihale mevzuatına uygun kullanmadıkları anlaşılmaktadır. İdarelerin aşırı düşük teklif sorgulamalarında;

•  İsteklilere yeterli süreyi vermedikleri veya her istekli için farklı süreler verdikleri, 
•  Önemli teklif bileşenlerinde yer almayan hususlarda, açıklama talep edildiği,
•  Belirsizlikler bulunana teklif bileşenleri için açıklama istenildiği, 
• Uygun olmayan aşırı düşük teklif açıklaması sunan istekliler üzerine ihale yapıldığı,
•  Açıklaması uygun olan isteklilerin, değerlendirme dışı bırakıldığı, 

gibi uyuşmazlıklar yaşanmaktadır.  

Görüleceği üzere idarelerin, aşırı düşük sorgulamasını temel ilkelere aykırı yapmaları, ihale sonucu değiştirmektedir. Bu durum ise hiç kuşkusuz kamu zararına yol açmaktadır.

VI- Yaşanmış Bir Olay ve Değerlendirme 

Yaşanmış olayda, idare tarafından sınır değerin altında teklif veren isteklilere gönderilen aşırı düşük teklif açıklama talep yazısında; önemli teklif bileşenleri “Cihaz Maliyeti”, “Kit Maliyeti”, “Nakliye, Ulaşım, Taşıma Giderleri”, “Sözleşme Giderleri” “Firma Kârı” ve “Teknik Şartnamede Belirtilen ve Teklif Fiyata Dahil Olan Maliyetler” olarak belirlenmiştir.

Ancak idare tarafından önemli teklif bileşeninin,“Teknik Şartnamede belirtilen ve teklif fiyata dâhil olan maliyetler” şeklinde belirlenmesi, aşırı düşük teklif açıklamaları açısından belirsizlik oluşturmuştur. Çünkü ihale dokümanı kapsamında teklif fiyata dâhil olan maliyet bileşenlerinden, hangi kalemlerin aşırı düşük teklif sorgulaması aşamasında “önemli teklif bileşeni” olarak belirlendiği hususu, belirsizlik taşımaktadır. 

Oysa hangi unsurların önemli teklif bileşeni olarak belirleneceği hususunda idarenin takdir yetkisi bulunmakla birlikte, bunların tereddüde mahal vermeyecek şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Bu çerçevede 4734 sayılı Kanun’un 38’inci maddesi ile Kamu İhale Genel Tebliği’nin 79’uncu maddesi uyarınca idare tarafından teklifte önemli olduğu tespit edilen maliyet bileşeni ve/veya bileşenlerinin açık ve tereddüde mahal vermeyecek şekilde belirlenerek, aşırı düşük teklif sorgulamasının yapılması zorunludur. 

VI- Sonuç ve Değerlendirme 

İsteklilerin aşırı düşük açıklamalarını mevzuata uygun/geçerli şekilde yapabilmeleri ve idarelerin yapılan açıklamaları sağlıklı şekilde değerlendirebilmelerinin ön koşulu, idarelerin aşırı düşük teklif sorgulamasını ihale mevzuatında belirtilen hükümlere uygun yapmalarıdır. Bu kapsamda idarelerin aşırı düşük teklif sorgulamasını, teklifte önemli olduğu tespit edilen, teklif bileşenleri üzerinden yapmaları, önemli teklif bileşenlerini ise açık net ve tereddütte mahal vermeyecek bir şekilde belirlemeleri gerekir. Yaşanan olayda ise idare tarafından gerçekleştirilen aşırı düşük teklif açıklama isteme işlemi, Kamu İhale Kurulu tarafından 29.01.2025 tarihli 2025/UH.II-402 sayılı karar ile mevzuata uygun bulunmamıştır. İhaleye katılan isteklilerin, yukarıda anlattığımız şekilde idarelerin eksik ve kusurlu aşırı düşük teklif sorgulamalarını, süresi içerisinde şikayet ve itirazen şikayet konusu yaparak, hak arama yoluna gitmeleri önemlidir. 14.02.2025