İhale Hukukunda “İş ve Meslek Ahlakına Aykırılık” Kavramının Sınırları   

I-Makalenin yazılma amacı ve kapsamı

İhale mevzuatının belirlediği bazı sınırlamalar, ihale değerlendirmesi yapılırken hatalı olarak yorumlanmakta ve bu durum ihaleye katılan isteklilerin, değerlendirme dışı bırakılmasına neden olmaktadır. İdarelerin sıklıkla eksik veya hatalı uyguladıkları işlemlerden birisi de isteklilerin; daha önce aynı idareye son beş yıl içerisinde gerçekleştirdikleri sözleşmelerde, “iş ve meslek ahlakına aykırı faaliyetleri” öne sürülerek, değerlendirme dışı bırakılmalarıdır.  

Literatürde iş ahlakı; özel ve tüzel kişilerin, iş yaşamında uymaları gereken doğru, dürüst, adil ve sorumlu davranış biçimlerini belirler. Meslek ahlakı ise belirli bir meslek grubuna ait kişilerin, uyması gereken etik ilkelerdir.   

Bu makalede, ihaleli işlerde; iş ve meslek ahlakına aykırı davranışların neler olabileceğinden ve ihalelerde yapılan eksik ve kusurlu işlemlerden bahsedip, örnekler vererek, açıklamaya çalışacağız. 

II-İhale mevzuatına göre iş ve meslek ahlakına aykırılık nedir?

        Kamu taahhüt firmalarının, gerçekleştirmiş oldukları kamu sözleşmelerinde; iş ve meslek ahlakına uygun olarak yani dürüst, güvenilir ve sorumluluk bilinciyle hareket etmiş olmaları beklenir.  İhaleli işlerde “iş ve meslek ahlaka aykırı faaliyetlere” getirilen sınırlamalar, ana hatlarıyla ihale mevzuatında belirtilmiştir. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 10’uncu maddesinin dördüncü fıkrasının (f) bendi; “Aşağıda belirtilen durumlardaki istekliler ihale dışı bırakılır: ….f) İhale tarihinden önceki beş yıl içinde, ihaleyi yapan idareye yaptığı işler sırasında iş veya meslek ahlakına aykırı faaliyetlerde bulunduğu bu idare tarafından ispat edilen…” hümüne amirdir. 

        Kamu İhale Genel Tebliğ’inin 17’nci maddesi “… 17.8.1. İdareye karşı yüklenilen işin yapımı sırasında gerçekleşen yasak fiil ve davranışlar dolayısıyla iş ve meslek ahlakına aykırı davranışların 4734 sayılı Kanunun 17’nci maddesinde belirtilen fiil ve davranışların dışında değerlendirilmesi gerekmektedir. 

17.8.2. 4735 sayılı Kanunun 25 inci maddesinde sayılmış olan yasak fiil ve davranışlar ile bu fiil veya davranışlar içine girmemekle birlikte, sözleşme hükümlerine aykırı veya idareye zarar verecek fiil ve davranışlar ya da yüklenicilerin iş veya mesleklerinden dolayı yürürlükteki kanunların yüklediği mükellefiyetlere aykırı davranışlar iş ve meslek ahlakına aykırı faaliyet kapsamında değerlendirilebilecektir. Ancak, 4735 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin (f) bendinde yer alan “mücbir sebepler dışında, ihale dokümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak taahhüdünü yerine getirmeme” fiilinden ötürü hakkında yasaklama kararı verilmiş bir isteklinin yasaklama kararını veren idarenin ihalesine katılması halinde;

        i- 4734 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin dördüncü fıkrasının (f) bendi uyarınca ihale dışı bırakılabilmesi için, bu isteklinin davranışının iş ve meslek ahlakına aykırı bir davranış olup olmadığının her olayın kendi özgün koşulları içinde değerlendirilmesi gerekmekte ve bu hususta takdir idareye ait bulunmaktadır.

        ii- Yine bu isteklinin 10 uncu maddenin (f) bendi uyarınca ihale dışı bırakılabilmesi, ancak ihaleyi yapan idareye yaptığı işler sırasında iş ve meslek ahlakına aykırı faaliyetlerde bulunduğunun bu idare tarafından ispat edilebilmesi halinde mümkün olabilecektir.” Düzenlemesi yapılmıştır. 

        Yukarıdaki düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere, ihaleye katılacak olanların, daha önceki beş yıl içerisinde gerçekleştirdikleri sözleşmede, iş ve meslek ahlakına uyma zorunluluğu bulunmaktadır. Aksi durumda istekli değerlendirme dışı bırakılır. Hemen belirtmek gerekir ki bu tür aykırı davranışta bulundukları anlaşılan kişilere ait geçici teminat irat kaydedilmez ve ihalelerden yasaklama işlemi yapılmaz.  

III-İdareler iş veya meslek ahlakına aykırı davranışların varlığını nasıl yorumlamalıdır? 

Kamu İhale Genel Tebliğinin yukarıda açıkladığımız düzenlemesinden de anlaşılacağı üzere, ihale yapan idarelerin, iş ve meslek ahlakına aykırılığı belirlerken kullanacakları takdir yetkisinde, uymaları gereken ilkeler bulunmaktadır. Bunlar; 

• İsteklinin davranışının iş ve meslek ahlakına aykırı bir davranış olup olmadığının her olayın kendi özgün koşulları içinde değerlendirilmesidir. Bu hususta takdir yetkisi idareye aittir. 
• Yine bu isteklinin 10 uncu maddenin (f) bendi uyarınca ihale dışı bırakılabilmesi, ancak ihaleyi yapan idareye yaptığı işler sırasında iş ve meslek ahlakına aykırı faaliyetlerde bulunduğunun, bu idare tarafından ispat edilebilmesi halinde mümkündür.

İhalelerde takdir yetkisini kullanacak olan idarelerin, öncelikle kamu yararını sağlanmak yönünde ihale kararı almaları gerekir. Keza 4734 sayılı Kanun’un Temel İlkeler başlıklı 5’inci maddesi de ihale işlemlerin kamu yararı gözetilerek gerçekleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Ancak hemen belirtelim ki, idarelere verilen bu yetki, sınırsız değildir.

İş ve meslek ahlakına aykırılık, kavram olarak oldukça ağır ithamları da bünyesinde taşımaktadır. Bununla birlikte yüklenicilerin sözleşme esnasında ihale dokümanına aykırı olarak yaptığı her işlem, iş veya meslek ahlakına aykırılık olarak değerlendirilemez.  Keza emsal mahkeme kararlarında, benzer yönde hükümlere yer verilmiştir. Makale konusunu, yaşanmış olaylar ve alınan mahkeme kararları üzerinden ele almak gerekmektedir. İŞ VE MESLEK AHLAKINA AYKIRILIK

Yaşanmış Olay ve Emsal Karar-1: İdare tarafından yapılan "24 Ay (730 Gün) Süreyle Tren Üzerinde Görev Yapan Personele Kumanya Paketi Temini ve Dağıtımı Hizmet Alımı İşi" ihalesinde, idarenin daha önceki sözleşmelerinde iş ve meslek ahlakına aykırı davranışları nedeniyle değerlendirme dışı bırakılan davacı S… Yemek Ltd. Şti.’nin; 

• 19/11/2021 tarihinde Malatya'da "Malzemenin şartname kalitesine uygun olmadığı, yaprak sarma yerine barbunya verdiği",
• 13/06/2023 tarihinde Eskişehir'de "Dağıtım yerini su bastığı, tedbir alınmadığı",
• 14/06/2023 tarihinde Kayseri'de "Boya ve badananın eksik bıraktığı, kapalı dolap bulundurmadığı", 
• 05/10/2024 tarihinde Kapıkule'de "Eksik ürün verdiği",
• 06/11/2024 tarihinde Adana'da "Ekmekte hamam böceği ayağı çıktığı",
• 14/05/2024 tarihinde Kapıkule'de "Kaşar peynirinin bozuk olduğu”,

Davacı Şirketin iş ortağı M… Yemek A.Ş.'nin;

• 25/11/2020 tarihinde Kayseri'de "Kaşar peyniri yerine tost peynirinin verdiği, 40 gr zeytin yerine 20 gr zeytin verdiği, 20 gr tereyağı yerine 10 gr tereyağı verdiği, süt yağı oranı %3 yerine %2,5 verdiği",
• 22/12/2020 tarihinde Tavşanlı'da "Paketin içinde küflü peynir bulundurduğu",
• 03/01/2021 tarihinde Sivas'ta "Ton balığı ve zeytinin tadının bozuk olduğu",
• 21/10/2021 tarihinde Kayseri'de "Kumanya dağıtım personelinin uygunsuz davrandığı" 

şeklinde tespit ve değerlendirmelere yer verilmiş, yükleniciler hakkında ceza tutanakları düzenlenmiş ve öngörülen ceza tutarlarının yüklenicilerin hak edişlerinden kesildiği görülmüştür. 

Danıştay tarafından yapılan değerlendirme; “Her iki şirketin, üstlendikleri işlerin ülke düzeyinde farklı coğrafi alanlarda yer aldığı, işin hem yer hem de iklimsel şartlar bakımından farklı niteliklere sahip olduğu, tren üzerinde görev yapan personele yönelik kumanya dağıtım işinin niteliği gereği açık alanlarda olmayı da gerektirdiği, bunun ürünlerin korunmasını zaman zaman güçleştirebileceği, 5 yıllık uzun bir zaman diliminde iki şirket açısından sınırlı miktarda aykırılık tespitinde bulunulduğu, sınırlı sayıdaki tespitlerin davacı ve iş ortağı bakımından bu tür ihlallerin mutat olarak yapılmadığı anlamına geldiği, ihlallerin sözleşmenin feshi kapsamında idarenin ihtarını gerektirecek düzeye varmadığı gibi iş ve meslek ahlakına aykırılık sayılmayı gerektirecek yoğunlukta da olmadığı, 

Bir fiilin 4734 sayılı Kanun'un 10. maddesinin dördüncü fıkrasının (f) bendi anlamında iş ve meslek ahlakına aykırılık olarak nitelendirilebilmesi için yasaklamayı gerektirecek düzeyde ağır olmasa da kusurluluk bakımından belirli bir yoğunlukta olması gerektiği, somut olayda tespiti yapılan ve 5 yıllık zaman diliminde tekrar etmediği anlaşılan malzemenin şartname kalitesine uygun olmadığı, programdakinden farklı ürün verildiği, dağıtım yeri için tedbir alınmadığı, dağıtım yerinin şartlarının yeterince iyi olmadığı, eksik ürün verildiği ve ürünün bozuk olduğu şeklindeki fiillerin sözleşme kapsamında cezai şart uygulamayı gerektirecek kadar ağır olmakla birlikte iş ve meslek ahlakına aykırılık düzeyinde sayılmayı gerektirecek kadar ağır nitelikte olmadığı, nitekim idarece cezai şart uygulanarak sözleşme ilişkisine bağlı kalınmaya devam edildiği, önceki işlerin kapsamının genişliği ve yaygınlığı ile 5 yıllık uzun zaman dilimi göz önüne alındığında, davacı şirket ile M… Yemek A.Ş.'nin oluşturdukları iş ortaklığının teklifinin idarece iş ve meslek ahlakına aykırılık nedeniyle değerlendirme dışı bırakılmasına dair işlemlerde…  hukuka uygunluk bulunmadığı sonucuna varılmıştır”. şeklindedir. (Bkz. Danıştay 13. Dairesinin 16.06.2025 tarihli ve 2025/1365, K: 2025/2290 sayılı kararı)

Yaşanmış Olay ve Emsal Karar-2: İdare tarafından gerçekleştirilen "Sürücülü 4 Adet Minibüs ve 1 Adet Binek Taşıt Kiralanması" ihalesine teklif veren davacı şirketin, daha önce sözleşme imzalanan başka bir iş kapsamında;

• Personel ücretlerinin 3 günlük gecikme ile ödendiğine ilişkin tutanak tutulduğu, buna ilişkin idarece ceza kesildiği, 
• Malatya Bölge Müdürlüğünde bir aracın bir gün süre ile, Kastamonu Bölge Müdürlüğünde ise yarım gün çalışmadığı, 
• Konya Bölge Müdürlüğünde şoförün teknik şartnameye uymadığı gerekçesiyle aracın bir gün çalıştırılamadığı, yine benzer şekilde davacı şirket tarafından Ankara merkezde bir taşıtın iki defa yarım gün çalışmadığını tevsik edici bir belgenin yer aldığı, 
• Buna benzer olaylarla Ankara, Konya, Kastamonu ve Malatya Bölge Müdürlüğü tarafından davacı şirket hakkında toplam on adet tutanak düzenlendiği, 

Anlaşılmıştır. 

İdare tarafından, istekli 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 10. maddesinin 4. fıkrasının (f) bendindeki "ihale tarihinden önceki beş yıl içinde, ihaleyi yapan idareye yaptığı işler sırasında iş veya meslek ahlakına aykırı faaliyetlerde bulunduğu bu idare tarafından ispat edilen aday ve isteklilerin ihale dışı bırakılacağı" hükmü uyarınca ihale dışı bırakılmıştır. İstekli ise durumu itirazen şikâyet başvurusu kapsamında Kamu İhale Kurumuna götürmüştür. Kurum tarafından verilen karar ise “Yapılan ihaleler neticesinde imzalanan sözleşmelerin yürütülmesi aşamasında tespit edilen söz konusu durumların İdarenin taşra teşkilatı tarafından müstakilen yapılan ihalelere de sirayet edeceği sonucuna varılmıştır.” yönünde olmuştur. (Bkz. Kamu İhale Kurulunun 2013/UH.III-1768 sayılı kararı) İhale dışı bırakılan ve idari başvuru yollarını tüketen istekli, konuyu mahkemeye taşımıştır.  

Danıştay tarafından; “Söz konusu tutanakların olayın içeriğini açıklamada yetersiz olduğu, tutanaklarda bahsi geçen eylemlerin iş sözleşmesi hükümlerine aykırılık yanında ifa edilmemesi ya da edilememesinin iş ve meslek ahlakına uygun olmayan hangi somut davranışlar olarak nasıl gerçekleştiğine ilişkin herhangi bir kaydın olmadığı, tutanaklarda olaylarla ilgili davacı şirkete herhangi bir yazılı ve sözlü uyarı yapılıp yapılmadığının belirsiz olduğu, yaşanan aksaklıkların çok kısa süreli olduğu ve yüklenici tarafından giderildiği, şoförlere geç ödeme nedeniyle yükleniciye verilen cezanın ödendiği görülmekte olup; davacının söz konusu fiillerle ihaleyi yapan idarenin zararına, kamu hizmetinin aksamasına ya da zaman kaybına, hizmet kalitesinin düşmesine veya kamu kaynaklarının ziyanına yol açtığının ortaya konulamadığı ve davacının iş ve meslek ahlakına aykırı davranışlarının ispat edilemediği…” yönünde değerlendirme yapılmıştır. (Bkz. Danıştay 13. Dairesi’nin 17.09.2014 tarihli ve E: 2014/2429, K: 2014/2941 sayılı kararı)

IV-Sonuç ve Değerlendirme 

  4734 sayılı Kamu İhale Kanunu hükümleri ile iş ve meslek ahlakına aykırılıkların değerlendirilmesinde, en nihai merci hiç kuşkusuz İdari Yargıdır. Bu nedenle ihale gerçekleştiren idarelerin, iş ve meslek ahlakına aykırı faaliyetleri, öncelikle Danıştay’ın verdiği karar kapsamında ele almaları gerekir. 

Yukarıda yer verdiğimiz kararlar gözetildiğinde, iş ve meslek ahlakına aykırı faaliyetleri;

• İhaleden önceki 5 (beş) yıl içinde, aynı idareye gerçekleştirilen sözleşmede, yasaklamayı gerektirecek düzeyde ağır olmasa da kusurluluk bakımından belirli bir yoğunlukta işlenmiş olması,
• Sözleşmede aynı aykırılıkların, düzenli olarak yapılması, 
• Anılan fiil ve davranışların, somut olarak belirlenerek, sözleşmenin feshi kapsamında ihtar edecek düzeye varması,
• Söz konusu fiillerle ihaleyi yapan idarenin zararına, kamu hizmetinin aksamasına ya da zaman kaybına, hizmet kalitesinin düşmesine veya kamu kaynaklarının ziyanına yol açtığının, somut olarak ortaya konulması,

        hallerinde, gerçekleşeceği anlaşılmaktadır. 

        Ancak idarelerin, 4734 ve 4735 sayılı Kanunlarda yer alan “yasak fiil ve davranışlar” ile “iş ve meslek ahlakına aykırı faaliyetler” arasında ayrım yaparak, doğru işlemleri yapmaları, oldukça güç olduğu anlaşılmaktadır. Keza idarelerin yukarıda saydığımız hususları gözetmeden, isteklileri değerlendirme dışı bırakmaları, hukuki bazı sonuçlar da doğuracaktır. Ayrıca belirttiğimiz hususlar dışında, ihalede değerlendirme dışı bırakılan isteklilerin, hak kaybına uğramaları da söz konusudur. Bu nedenle ihale uygulamalarında, ihale uzmanı avukat veya hukuk ofisleriyle iletişime geçilmesi önem arz etmektedir.  01.09.2025

İlyas KILIÇ

Kamu Yönetimi Uzmanı ve İhale Danışmanı

Kılıç Kurumsal Danışmanlık A.Ş. Ynt. Krl. Bşk.

Kaynaklar:

KİTAP: Kamu İhale Sürecinde Yasaklama İşlemleri

YAZARLAR: Avukat Işıl KILIÇ, Kamu Yönetimi Uzmanı Ruhi ARSLAN